Özet
AMAÇ: Eşref bin Muhammed tarafından Türkçe olarak yazılan Hazâ'inü's-Sa‘âdât adlı eserde yer alan sinir sistemine ait bölümlerin incelenmesi ve tanıtılması.YÖNTEM ve GEREÇ: Topkapı Sarayı III. Ahmed Kütüphanesi, Hazine 557 numarada kayıtlı bulunan ve Bedi N. Şehsuvaroğlu tarafından çağdaş Latin abecesine transkripsiyonu yapılan Hazâ'inü's-Sa‘âdât adlı Türkçe eserin tek nüshası faksimili ile birlikte Türk Tarih Kurumu tarafından yayınlanmış olup, eserin sinir sistemi ile ilgili bölümleri incelenmiştir. İncelenen bölümler, tıp tarihinde önemli yer tutan yazarların eserlerinin ilgili bölümleriyle karşılaştırılmıştır.
BULGULAR: Hazâ'inü's-Sa‘âdât'ın “organların sağlıklarının korunmasında, anatomilerinde, tabiatlarında ve hangisi hangi yıldıza bağlıdır onu bildirir” adlı kısmının birinci alt bölümü baş ve beyin hakkındadır. Kafada bulunan anatomik tabakalar ve beyin hakkında kısa açıklamalarda bulunulan bölümde, kraniyal sinirler hakkında bilgi verilmiş, beynin hangi gezegenle ilişkili olduğunun yanı sıra, insanın hangi özelliklerinin hangi gezegenle ilgili olduğuyla ilgili de oldukça ilginç bilgilere yer verilmiştir.
SONUÇ: Eşref bin Muhammed'in Hazâ'inü's-Sa‘âdât'ı XIV. yüzyılın sonu ya da XV. yüzyılın ilk yarısında tıp dilinin Türkçeleşmesi yönünde atılmış önemli adımlardan birisidir. Eser günümüzde de anlaşılabilecek düzeyde bir Türkçe ile yazılmıştır. Kraniyal sinirleri tanımlarken koku sinirlerini ayrı bir kraniyal çift olarak tanımlaması onu Galen, Râzî, İbn Sînâ ve Cürcânî'den farklı kılmaktadır. Öte yandan dura mater'in endosteal tabakası da eserde belirgin olarak vurgulanmıştır.